کانی ها

 ج- پنوماتولیتیکی

کانی‌های حاصل از این مرحله ارزش اقتصادی ندارند.

 د- مرحله گرمابی

در این مرحله در نتیجه نفوذ آب‌های زیر زمینی عناصری از ماگمای داغ در طول مسیر در آب حل می‌شوند و پس از خروج این آب‌ها تشکیل کانسارهای با ارزشی مانند سولفورهای فلزی می‌دهند.

 کانی‌های ثانویه یا بیرونی

این کانی‌ها از تغییر و تبدیل کانی‌های اولیه یا درون زاد به وجود می‌آیند. کانی‌های اولیه عموماً در شرایط فشار و درجه حرارت بالا تشکیل شده‌اند و به همین خاطر این کانی در شرایط سطح زمین که متفاوت با شرایط تشکیل آن‌ها می‌باشد، چندان سازگار نیستند. کانی‌های اولیه برای سازگار شدن با شرایط سطح زمین، خرد و تجزیه شده و به کانی‌های ثانویه یا برون زاد تبدیل می‌شوند. فرآیندهای مختلفی همچون هوازدگی، رسوبی و بیولوژیکی به تشکیل کانی‌های ثانویه کمک می‌کنند.

کانی‌های دگرگونی

تغییر مشخصات کانی‌ها و سنگ‌ها در اثر حرارت و فشار، دگرگونی نامیده می‌شود. در اثر دگرگونی کانی‌ها ممکن است شکل بلورین اولیه خود را از دست داده و به شکل جدیدی متبلور شوند. البته تغییر تبلور کانی‌ها در جهتی است که با شرایط جدید سازگار باشند. ضمن تغییرات دگرگونی ممکن است ترکیب شیمیایی کانی‌ها نیز عوض شده و عناصری از ساختمان آن خارج و یا به آن وارد شوند. دگرگونی به سه نوع مجاورتی، ناحیه‌ای وحرکتی تقسیم می‌شود که در طی هر یک از این دگرگونی‌ها کانی‌های مختلفی به وجود می‌آید.

چگونگی نامگذاری کانی ها

بیش‌تر کانى‌ها نام‌هاى کهنى دارند و اثر واژگان یونانى و رومى را بر خود دارند. برخى کانى‌ها نیز به نام کاشفشان یا براى سپاس‌گذارى از کوشش‌هاى دانشمندان بزرگ نام‌گذارى شده‌اند. به‌طور کلى نام کانى‌ها به روش‌هاى زیر برگزیده شده است:

1. نام برخى کانى‌ها بسیار کهن است و هنوز دلیل نامیده شدن به چنین نام‌هایى را به‌درستى نمى‌دانیم؛ مانند کوارتز.

2. نام برخى از کانى‌ها از نام کاشفشان گرفته شده است؛ مانندکوولیت از کوولى، کانى‌شناس ایتالیایی.

3. نام برخى کانى‌ها از نام جایى گرفته شده که نخستین‌بار در آن‌جا پیدا شده‌اند؛ مانند آرگونیت از آرگون در اسپانیا.

4. برخى کانى‌ها نام‌هاى افسانه‌اى دارند؛ مانند مارتیت از مارس(خداى جنگ).

5. نام برخى کانى‌ها از ترکیب شیمیایى آن‌ها گرفته شده است؛ مانند سیدریت از سیدروس به معناى آهن.

6. نام برخى از کانى‌ها از ویژگى‌هاى فیزیکى آن‌ها گرفته شده است؛ مانند باریت از باروس به معناى سنگین.

7. نام برخى از کانى‌ها از نوع کاربرد آن ها گرفته شده است؛ مانند نفریت از نفرون کلیه‌ها، زیرا این کانى براى درمان آسیب‌ها کلیه سودمند است.

8. نام برخى از کانى‌ها از رنگ آن‌ها گرفته شده است؛ مانند الوین به معناى کانى سبز زیتونی.

9. برخى کانى‌ها نام محلى دارندکه جنبه‌ى جهانى پیدا کرده است؛ مانند کرندوم و سافیر که نام هندى این کانى‌هاست.

کانى‌هایى با نام‌هاى ایرانى

1. بیرونیت( Birunite ): سیلیکات کلسیم و کربنات کلسیم آب‌دار

این کانى در سال 1957 میلادى کشف و به افتخار دانشمند ایرانى، ابوریحان بیرونى نام‌گذارى شد تا بزرگ‌داشتى بر پژوهش‌هاى وى درباره‌ى کانى‌ها و سنگ‌ها باشد.

2. آویسنیت( Avicennite ): اکسید تالیوم و آهن

این کانى در سال 1958 میلادى کشف شد و به افتخار دانشمندایرانى، ابن سینا، نام‌ گذارى شد. ابن سینا نخستین طبقه‌بندى کانى‌ها را در کتاب شفا آورده است.

3. تالمسیت( Talmessite ): آرسنات آب‌دار کلسیم، منیزیم و باریوم)

این کانى را باریان و هرپن در سال 1960 در معدن قدیمى تالمسى در کنار دهى به همین نام در انارک یزد کشف کردند و نام این معدن را بر آن گذاشتند. این کانى ویژگى فاوئورسان دارد و رنگ آن بى‌رنگ تا سبز مى‌شود.

4. ایرانیت( Iranite ): کرومات سرب آب‌دار

این کانى را باریان و هرپن در سال 1963 در یکى از معدن‌هاى قدیمى سه‌برز در شمال غربى انارک کشف کردند و نام ایرانیت را بر آن نهادند. این کانى زرد زعفرانى و داراى جلاى شیشه‌اى، در پیرامون نایبندان نیز یافت مى‌شود.

5. خونیت( Khuniite ): کرومات سرب، روى و مس

این کانى را ادیب و اتمان در سال 1970 میلادى در معدن قدیمى خونى در شمال انارک کشف کردند. این کانى به کانى ایرانیت شباهت زیادى دارد، اما رنگ زرد آن به قهوه‌اى گرایش دارد.

6. انارکیت( Anarakite ): کلرید بازى روى و مس

این کانى را ادیب و اتمان در سال 1972 در انارک کشف کردند و نام همین بخش را بر این کانى سبز رنگ نهادند.

7. خادمیت( Khademite ): سولفات بازى و آب‌دار آلومینیوم

این کانى را باریان، برتلون و صدرزاده در ساغند یزد کشف کردند و به افتخار نصرالله خادم، ریاست آن زمان سازمان زمین‌شناسى ایران، نام‌گذارى کردند.