اهداف تربیت بدنی و در جوامع گذشته و امروز
مطالعه و تحلیل تاریخی احوال اقوام گذشته و حال نشان می دهد که سعی و تلاش انسان در این رابطه قدمت تاریخی دارد ، تا انجا که می توان گفت ادامه حیات اقوام ابتدایی بدون حرکت و فعالیت میسر نبوده است اجرای مهاریتهای از قبیل زوبین اندازی ، تیراندازی با تیرکمان ، کوه و غار پیمایی ، کشتی گیری و حتی اجرای مسابقه های دو که در قران کریم داستان برادران یوسف نیز از آن ذکری به میان آمده است ، جملگی حاکی از رواج فعالیت های جسمانی و تربیت بدنی در نزد ملل و اقوام روزگاران گذشته بوده است.
در زندگی فردی و اجتماعی بسیاری از جوامع و ملتهای امروز جهان تربیت بدنی
و ورزش بخش مهم و جدایی ناپذیر از برنامه های کلی و تربیت کودکان و جوانان به حساب
می آید. امروز ملل مختلف براساس جهان بینی و شناختکلی ازانسان به طرح و تنظیم
برنامه های ورزشی و تربیت بدن می پردازند. و اینگونه برنامههایی را در زندگی
خانودگی و آموزشگاهی نسلهای حال و آینده خود قرار می دهند .
اهداف عمده تربیت بدنی در تاریخ زندگی انسان عبارت است از حفظ سلامت تعمیم بهداشت ، رشد و تقویت قوای جسم ، آمادگی برای فعالیت های دفاعی ، کسب شادابی و نشاط ، و نیل به موفقیت در وظایف حرفه ای و شغلی بوده است اهداف فوق تا به امروز با مختصر تغییری در نزد اکثریت جوامع بشری ترغیب می شود و بر حسب ضرورت تاریخی بر یک یا چند هدف تاکیدی بیشتری به عمل می آید.
در عصر حاضر ، در سایه تحولات اجتماعی و سیاسی در جهان به جهان به ویژه در دنیای غرب ، مقاصد دیگری به اهداف فوق افزوده شده و مفهوم ورزش به جای تربیت بدنی رنگ و صورتی دیگر پیدا کرده است و در بیشتر موارد خدمت استعمال در آمده است و عاملی برای تخدیر و سرم گرم نگه داشتن ملل مستضعف جهان گردیده است . تربیت بدنی که در آغاز پیدایش آن صورتی فردی و در نهایت کلی داشت اینک به صورت جمعی و بین الملی در آمده است تا وسیله ای برای بهره برداری مقاصد سیاسی کشورهای استعمار طلب باشد .
اهداف تربیت بدنی در جامع اسلامی
پیش از اینکه دیدگاه اسلام در زمینه ورزش و تربیت بدنی مطرح گردد ضروری است مظر این آیین الهی درباره بدن شناخته شود . در آیین مقدس اسلام ، بر خلاف بسیاری از آیینهای دیگر ، بدن آدمی مورد تحقیر نیست . اسلام بدن انسان را چیزی بی ارزش نمی شمارد ،زیرا بدن انسان ابزار تکامل روح اوست . تحقیر بدن در حکم تحقیر شخصیت آدمی است و کسی که مرتکب این عمل شود مستوجب کیفر و قصاص است .
در اسلام حفظ بدن از خطرها و آسیبها و تامین موجبات سلامت و بهداشت آن وظیفه ای الهی است و تضعیف و یا تخدیر بدن امری ناروا و مذموم است. امام سجاد (ع) در رساله حقوق می فرماید : ان لبدنک علیک حقاً . بدن و تو بر تو حقی دارد و حق ان این است که آن این است که ان را سالم ، نیرومد ، مقاوم در برابر شداید و سختیها و در کمال نشاط نگاه داری . طول عمر و صحت بدن و ایمن بودن از بلاها و رنجها از اموری است که پیشوایان دین همواره در ادعیه خود از خداوند مسئلت می نموده اند. در اسلام متون زیادی هست که در آنها بر حفظ بدن از خطر و تامین سلامت و بهداشت آن تاکید شده و طرق مختلفی برای این منظور ارائه گردیده است . ارزش بدن و سلامت آن در اسلام به حدی است که بعضی از دانشمندان اسلامی گفته اند : پیامبران الهی در آغاز نبوت و رسالت خود باید سالم و از نقص بدنی دور و بر کنار باشند .
در بینش اسلامی ، بیماری تن از مهمترین بلاها و گرفتاریها محسوب می شود . صدمه زدن عمدی به بدن ظلم به شمار می اید و آدمی را مستحق کیفر و عقوبت می سازد . بدن هدیه ای است الی که براساس حسن و کرامت آفریده شده است و ظرافت شگفت انگیزی در آن به کار برده شده است و مطالعه و تامل در ان موجب افزایش معرفت انسان نسبت به خداوند متعال می گردد . بدن وسیله ای برای به جای آوردن فرائض دینی و عبادت است . نماز، روزه ، جهاد و انواع خدمتها به خلق خدا با توانایی بدن و سلامت آن مسیر می شود . نماز شب و قیام در خلوت شب در سایه توان بدنی امکان پذیر می شود .
در بینش اسلامی ، میان بدن و روح تاثیر و ارتباط متقابل و انفاک ناپذیر وجود دارد . سلامت یا ضعف و بیماری بدن در نشاط و فعالیت ویا افسردگی و ناتوانی روح اثر مستقیم دارد.
تربیت و تقویت بدن و آمادگی همه جانبه آن مورد توجه اسلام است و در صورتی که همراه با ذکر و یاد خدا باشد عین عبادت است . بر خلاف آنچه بعضی از نا آگاهان می پندارند و ورزش کاری لغو نیست . کار لغو اسلام گفتار و یا رفتاری است که در آن فایده ای مشروع و یا عقل پسند وجود نداشته باشد ، و ورزش این چنین نیست .در خواست سلات و قوت بدن از خداوند جزء دعای مسلمانان است ، چنانکه در دعای ابوحمزه ثمالی می خوانیم :
الهم اعطنی السعه فی الرزق … والحصه فی الجسم و القوه فی البدن .
حفظ سلامت بدن و رعایت آن تا جایی توصیه شده است که حتی در مواردی تکلیف غسل و وضو به تیمم و تکلیف گرفتن روزه به افطار مبدل می شود . در اسلام به مومنان ، قوی زیستن و سالم و با نشاط بودن و برخوردار شدن از قدرت تن توصیه می شود . ازاین رو تربیت بدنی باید جزئی از برنامه زندگی و بخشی از مراحل آموزش و پرورش هر مسلمان قرار گیرد .
مطالعه تاریخ جیات رسول گرامی (ص) و ائمه هدی علیهم السلام و نیز صحابه و تابعین گرانقدر آنان نشان می دهد آنان نیز به ورزش و تربیت و تقویت بدن خود می پرداختند و در فعالیتهای از قبیل مسابقه های دو ، سواری و تیراندازی شرکت می کردند . مباحثی چون احکام سبق و رمایه و حتی شنا کردن ،بخشی از محتوای کتب فقهی و روایات ما را تشکیل می دهد .
هدف نهایی تربیت بدنی و ورزش از دیدگاه اسلام ،تامین سلامت و بهداشت بدن و تقویت و رشد آن در نتیجه حرکت به سوی کمال است . در جامعه اسلامی ورزش وسیله بسیار موثر و شیوه ای بسیار پسندیده برای رسیدن به اهداف زیر است :
اهداف تربیت بدنی و ورزش
1- هدفهای بهداشتی و تندرستی
-تامین سلامت و بهداشت بدن و تجهیز آن در برابر عوارض و بیماریها نگاهی اجمالی به اهمیت اجتماعی ورزش .
- تامین و تسهیل شرایط رشد و تقویت بدن در حد امکان و توان و رعایت جنبه اعتدال در آن ، ایجاد ورزیدگی و هماهنگی در بین اعضاء و اندامها به منظور برخوردارشدن از قدرت ، سرعت، چابگی و مهارت ،
- ایجاد مقاومت و افزایش میزان تحمل و عادت دادن آدمی به صبر و استقامت در برابر شداید و سختی ها ،
- دست یابی به قدرت ضبط ارادی اعضای بدن و کار انداختن ارادی آنها ،
- باز سازی و ناتوانی بدن به منظور رفع نقایش جسمی و نارسایی های فیزیکی و افزایش میزان کارآیی آن .
2- هدفهای پرورش و اخلاقی
- پرورش روان و ایجاد زمینه برای استقلال شخصیت سعه صدر ، همت بلند ، ایثار و فداکاری ،
- دستیابی به مرتتب قوت قلب ، جرات ، شهامت ، استقامت و پایداری و تقویت روحیه ،
- رشد و پرورش ، رقابتهای مثبت و جهت دهی آنها به سوی خیر وکمال ،
- توجه به کرامت و والای خود خویشتن داری در برابر نابه سامانی ها و مفسده ها ،
- شناخت مسئولت های انسانی و اسلامی و سعی در انجام دادن هر چه بهتر تکالیف و وظایف خود ،
- افزایش توان و قدرت تصمیم گیری های سریع ، عادلانه ، اقتصادی و مشروع ،
- رشد و پرورش توجه و دقت ، مقایسه و تشحخیص و جهت دادن به آنها ،
- خوداری از پذیرش تحمیلی افکار و عقاید مذموم و ارشاد و هدایت دیگران در صراط مستیقیم .
3- هدفهای روانی و اجتماعی
- تقویت روان و افزایش و توانمدنی آن در مبارزه با اهواء نفسانی و غلبه بر جسادت ، خودپسندی و کینه توزی .
- تعدیل عواطف و در ضبط آوردن حالاتی چون خشم ،ستیز ، ترس و محبت .
- رفع عوارض روان از نگرانیها ، انزواجوییها ، یاسها و ترسها .
- تعدیل رقابت و پذیرش اصول و ضوابط معقول در زندگی روزمره .
- دستیابی به شادابی و نشاط که همواره برای تداوم و رشد حیات ضرویری است .
- پرورش فرد ، هوش و قوه کنجکاوی و دیگر ذخایر وجودی انسان .
- متحقق ساختن امکانات بالقوه موجود در انسانها و بهره مند کردن انها از ذخایر وجودی خود .
- شناخت اصول و قانونمندی ها وتبعیت ازآنها به هنگام برخوردهای فردی و اجتماعی.
- تمرین تشکل و تحزب و تن دادن به سازماندهی و تعاون برای پیشبرد اهداف و عادت به انضباط و دقت در امور .
4-هدفهای حرکتی و مهارتی
- شناخت استعدادهای حرکتی و پرورش و شکوفایی آنها و دیگر قابلیتهای فطری و استعداد های خدادادی .
- تمجید فرهنگی و تقویت حس زیبا شناسی در حرکات .
- یادیگری مهارتهای و ورزشی و ایجاد هماهنگی عصبی و عضلانی .
- بهره مند شدن از فعالیتهای حرکتی و جسمی در گذران سالم اوقات فراغت.
محتوای ورزش و تربیت بدنی در جامع اسلامی
مطلب دیگر این است که محتوای ورزش و تربیت بدنی در جامع اسلامی چه باید باشد . بدیهی است که محتوا باید باید با توجه به اهداف تعیین شود . در اینجا ما هدفها را با رعایت اختصار برشمردیم . طبیعی است که با توجه به انها باید برای ورزش و تربیت بدنی برنامه ریزی کرد . در عین حال بجا خواهد بود که به مسائل زیر نیز اشاره کنیم :
1- بخشی از فعالیتهای ورزشی جامعه باید زمینه رشد و پرورش تن به منظور دفاع از اسلام و جمهوری اسلامی صورت گیرد . از این رو ، تیراندازی ، سواری ، دو ، شنا و سایر ورزشهای رزمی بخشی از محتوای ورزش را تشکیل می دهد که اسلام هم ان را مورد توجه و تاکید قرار داده است .
2- حرکات موزون و طبیعی اعضاء و اندامهای بدن در محیطهای باز که در سلامت و رشد بدن موثرند و معمولاً حرکات نرمشی و اصلاحی خوانده می شوند بخش دیگری ازمحتوای ورزش و تربیت بدنی را تشکیل می دهند .
3- شیوه های بازسازی و حرکت درمانی در جهت رفع نقائص حرکتی به منظور اصلاح اندامها و استخوان بندی بدن ترمیم و نارساییهای عضلانی -مفصلی . بدیهی است که ورزش و حرکات بدنی ویژه جانبازان و معلولین نیز در این بخش قرار می گیرد.
4- مطالعه و بررسی حرکات و مهارتهای ورزشی از دیدگاه علوم تجربی و انسانی محتوای علمی تربیت بدنی و ورزش را تشکیل می دهد .
5- چون علوم ورزشی و تربیت بدنی به دست آوردها و یافته عهای سایر علوم ، از قبیل علوم تندرسیتی و علوم انسانی بستگی دارد از این رو آثار حرکت و فعالیت را می توان در چهار چوب هر یک از علوم اعم از تجربی و یا نسانی مطرح نمود و به بررسی و مطالعه آن پرداخت . به سخن دیگر مبانی علوم ورزشی همان اصول و نظریه هایی است که در رابطه با علوم تربیتی و علوم تندرستی مطرح می شوند .
مراحل فعالیتهای ورزشی
حرکت نوزاد از روزهای نخستین زندگی در جهت توسعه و گسترش بازتابهای اولیه و ابتدائی به منظور ادامه حیات و سازش با محیط تازه زندگی از جمله فعالیتهای مربوط به تربیت بدنی محسوب می شود . نوزاد از یک طرف دیگر ، بر اساس نیازهای درونی خود به تکاپو می افتد و از خود واکنش نشان می دهد . بستن دست و پای نوزاد در قنداق که از حرکات بازتابی او جلوگیری می کند ممکن است باعث بروز عوارض عصبی - حرکتی در کودک گردد و حتی بانارساییها و عقب افتادگی ذهنی منجر شود . گودک پس از آنکه پا به پای رشد طبیعی و معمولی بدن حرکات پایه از قبیل راه رفتن ، دویدن ، جهیدن، کشیدن ، هل دادن و ضربه زدن به اشیاء را آموخت می تواند از طریق شرکت در حرکات پیچیده تر و بازیهای سازماندار موجبات رشد بیشتر جسمانی و روانی خود را فراهم آورد .
در این مرحله مراد از شرکت در فعالیتهای ورزشی ایجاد انگیزه های رشد و نمو بیشتر است . در این زمینه همواره باید تامین سلامت و تقویت اعضای عمومی بدن مد نظر باشد . هنگامی که کودک مرحله تحصیل دبستانی خود را می گذارند می توان تواناییهای حرکتی او را ارزیابی و در صورت لزوم نارسائیهای حرکتی اورا اسلاح کرد . وقتی به سن نوجوانی رسید ضمن در نظر گرفتن مراتب فوق باید مهارتهای مقدماتی ورزشهای فردی و گروهی و مقدمات آمادگی رزمی و فنون دفاعی را به او آموخت ، تا به تدریج از عهده وظایف شخصی اجتماعی ، رعایت آداب و اخلاق و و پذیرش مسئولیت بر آید و در راه استقلال فکری خویش گام بردارد.
در مراحل پایانی دوره جوانی و در آغاز دوره جوانی ، علاوه بر اینکه سیر تکاملی رفتار و خوی انسانی خود باشند . در این مرحله باید ضمن مشارکت دادن انها و به کار بستن آموخته های حرکتی و اخلاقی و تکوین و اصلاح شخصیت را برای انان فراهم ساخت .
جامعه ، فرهنگ و نقش ورزش در گذران اوقات فراغت
پس از انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران ، لزوم دگرگونی و نوسازی هدفها و روشهای آموزش تربیت بدنی و روزش در کلیه نهادهای اجتماعی و مسئول ، به ویژه در دانشگاه که آخرین فرصت رسمی در نظام آموزشی کشور است ، کاملاً محسوس است . بازده این دگرگونی و نوسازی باید رشد و توسعه استعدادای جسمی و روانی دانشجویان را تسهیل کند و مقدمات حرمت و هدایت قشر روشنفکر و تحصیلکرده جامعه را به سوی کمال انسانی فراهم آورد .
هدف از طرح برنامه ها و انجام فعالیتهای ورزشی در سطح دانشگاهها و موسسات آموزش عالی ، رشد و توسعه جنبه های اخلاقی ، روانی و جسمانی دانشجویان به موازات تحصیل عل.وم و فنون دیگر است تا آینده سازان این نظام الهی بتوانند پس از فراغت ار تحصیل در خدمت نهضت اسلامی قرار گیرند و موجبات ترقی و تعالی مادی و معنوی خود و جامعه را میسر سازند .
امید است که دانشجویان از طریق درس تربیت بدنی در جریان فعالیتهای ورزشی و بهداشتی قرار گیرند و با کسب مهارتهای ضروری و حرکتی پس ار فراغت از تحصیل همواره به سلاکت جسمی و روانی خود توجه داشته باشند و ورزش کردن را بخشی از برنامه روزانه زندگی خود قرار دهند .
در جامعه کنونی ارزش به عنوان یک امر انسانی - تربیتی مورد توجه است و در بین تمامی اقشار اجتماعی به ویژه دانشجویان به سرعت روی در توسعه و گسترش دارد . جامعه شناسان را عقیده بر این است که در شرایط زندگی ماشینی و افزایش ساعات فراغت ورزش را می توان به عنوان وسیله ای مطلوب برای تامین تفریح سالم و تجدید قوای افراد جامعه و نیز حفظ سلامت جسمی و روحی آنها مورد استفاده قرار داد . در زندگی امروزی از کارهای دشوار که با نیروی انسانی و با بکار گرفتن دست و پا و دیگر اندمهای بدن انجام می شد خبری نیست اکنون بیشتر کارها در مقیاس وسیع تر و کیفت مطلوب تر به وسیله ماشین انجام می شود .
ازاین رو نیروهایی که به این ترتیب به کار گرفته می شوند می توانند راههای خروجی خود را در حرکت و ورزش جستجو کنند و قابلیتهای ذهنی و جسمی انسان را افزایش دهند . علی علیه السلام می فرماید : الصحه افضلل النعم سلامت بدن از بهترین نعمتهای الهی است در چهارده قرن پیش یعنی زمانی که حضرت محمد (ص) در شبه جزیریه عربستان دعوت خود را آشکار فرمود زندگی در دشتهای پهناور و خشک آن سرزمین به شیوه عشیرهای و بسیار دشوار بود .
